یادداشت/ آنچه درباره زخم پای دیابتی و اصول خودمراقبتی آن باید بدانیم

 دکتر فاطمه پورحاجی – متخصص آموزش بهداشت و ارتقا سلامت – عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه

زخم پای دیابتی، شایع‌ترین عارضه مزمن در افراد مبتلا به دیابت شیرین است. از علل چند عاملی، این عارضه با یک فرآیند چرکی و  یا تخریب بافت های نرم همراه است. بر اساس گزارش فدراسیون بین المللی دیابت، برآوردها نشان می‌دهد که هر 20 ثانیه یک اندام تحتانی به دلیل عوارض دیابت قطع می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد 25 درصد از افراد مبتلا به دیابت در طول زندگی خود حداقل یک بار زخم پای دیابتی را تجربه می‌کنند. زخم پای دیابتی شایع‌ترین علت قطع انگشتان پا و اندام تحتانی است و در حضور چاقی، نقص سیستم ایمنی و بیماری‌های عروق محیطی اهمیت آن بالا می‌رود. این عارضه بر زندگی شخصی و ادراک فرد از خود و بر عزت نفس بیمار تاثیر می‌گذارد و احساساتی مانند ترس، شرم، سرخوردگی و ناتوانی در مواجهه با محدودیت نقش او در خانواده و بافت اجتماعی را برمی‌انگیزد. این امر فرد را مستعد افسردگی می‌کند که عوامل آن مربوط به وجود و ترس از عوارض است. خودمراقبتی، خودآزمایی روزانه پا و معاینه بالینی پا، اقدامات پیشگیرانه اولیه کم هزینه، ساده و مؤثر هستند که تشخیص زودهنگام و درمان به موقع تغییرات را فراهم می‌کنند.

یکی از عوارض مهم دیابت، پای دیابتی نامیده می‌شود. در این بیماری ابتدا زخمی در انگشتان پا به وجود می آید ولی به علت اختلال در خون رسانی، نه تنها زخم خوب نمی‌شود، بلکه به تدریج بدتر می‌شود. درصورت عدم کنترل بیماری، عضو مبتلا دچار قانقاریا شـده و برای جلوگیری از پیشرفت آن، اندام مبتلا باید قطع شود. مرحله اول بیماری یعنی به وجود آمدن زخم، اغلب به دلیل بی حسی و عدم درک درد، فشار، گرما یا سرما است که ناشی از عوارض عصبی دیابت است. اما عدم بهبودی زخم به دلیل اختلال در عروق و خونرسانی عضو مبتلا است. دو عارضه پای دیابتی شامل  بی حسی و کرختی پا و عفونت و دیر بهبود یافتن زخم و جراحت‌های پا می‌باشد.

توصیه‌های خودمراقبتی برای پیشگیری از بروز زخم پای دیابتی

برای جلوگیری از به وجود آمدن پای دیابتی، توصیه‌های خودمراقبتی زیر را جدی بگیرید:

*هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پاهای خود را معاینه کنید و به دنبال زخم، قرمزی، تاول، خراشیدگی، تورم، تغییر رنگ، زخم، ترک خوردگی و ترشح اطراف ناخن باشید. برای این کار می‌توانید از یک آینه کمک بگیرید یا از کسی دیگر بخواهید این کار را برای شما انجام دهد.

*هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پای خود را با آب ولرم و صابون معمولی بشویید. از صابون‌های قوی استفاده نکنید، چون این صابون‌ها ممکن است باعث آسیب پوست پای شما شوند.

*پاهای خود را خوب خشک کنید؛ به خصوص خشک بودن بین انگشتان پا خیلی مهم است، چون عفونت در جای مرطوب بیشتر به وجود می‌آید.

*قبل از شستشوی پاها، درجه حرارت آب را با آرنج خود یا دماسنج بررسی کنید.

*هنگام شستشوی پا، ضمن استفاده از آب با حرارت ملایم توجه داشته باشید که زمان این استحمام طولانی نشود. زیرا پوست پا بیش از اندازه نرم می‌شود و امکان کنده شدن آن وجود دارد.

*بعد از شستشو و استحمام، پوست دست و پای خود را با یک کرم یا روغن معمولی چرب کنید اما توجه داشته باشید بین انگشتان پای شما به هیچ وجه چرب نشود.

* پاهای شما به غیر از معاینه توسط خودتان، باید حداقل سالی دوبار توسط یک پزشک هم معاینه شود؛ تا هم اعصاب آن معاینه شوند، هم آسیب‌هایی که شما متوجه آن‌ها نشده‌اید، تشخیص داده شود.

*ناخن‌های پا را کوتاه نگه دارید. در ضمن ناخن نباید از ته گرفته شود. درصورتی که دید شما مشکل دارد، شخص دیگری ناخن‌های شما را بگیرد.

* ناخن‌های پایتان را صاف بگیرید تا گوشه‌هایش در گوشت کنار ناخن فرو نرود. قبل از ناخن گرفتن همیشه انگشتان پای خود را در آب ولرم بگذارید تا ناخن‌های شما نرم شوند.

* جوراب‌های مناسب نخی یا کتانی بپوشید و روزانه آن‌ها را تعویض کنید.

* از پوشیدن جوراب‌های رفو شده یا پاره خودداری کنید.

* اگر دچار مشکلاتی مثل پینه، میخچه، قوزک اضافه، انحراف انگشت یا ناخن‌های فرورفته هستید، حتما با پزشک خود برای برطرف کردن آن‌ها مشورت کنید و به هیچ وجه، خودتان با درمان‌های خانگی سعی در درمان آن‌ها نکنید.

* هر زخم، سوراخ، خراش، بریدگی یا دردی در پای خود را حتما به پزشک اطلاع دهید.

* هرگز سیگار نکشید چون سیگار باعث کاهش گردش خون در انتهای اندام‌های شما می‌شود.

* مواد شیمیایی را برای برطرف کردن میخچه و پینه به کار نبرید و ازمحلولهای ضدعفونی کننده قوی استفاده نکنید.

* همیشه کفش بپوشید؛ به خصوص اگر قدرت بینایی شما هم افت کرده و حس پاهایتان را از دست داده‌اید.

* از کفش راحت، پاشنه کوتاه و پنجه پهن استفاده کنید. از پوشیدن کفش‌های تنگ و گشاد پرهیز کنید. جنس کفش باید چرمی باشد و خرید کفش در اواخر روز (زمانی که پاها بزرگترین اندازه را دارند) صورت گیرد.

*در فصل زمستان مطمئن شوید که کفش‌های شما برای جوراب ضخیم به اندازه کافی جا دارند.

* قبل از پوشیدن کفش، داخل و کناره‌های آن را از نظر وجود مواردی چون جسم خارجی و سنگ‌ریزه بررسی کنید.

* این جمله که « این کفش را بپوشید، بعدا جا باز می کند» اگر هم در مورد بقیه درست باشد، درباره شما صادق نیست. کفش شما باید کاملا متناسب با پای شما باشد، نه تنگ و نه گشاد؛ راحت. کفش تنگ قبل از آنکه به جا بازکردن برسد، ممکن است باعث قطع شدن پای شما شود.

* هر 4 تا 6 ساعت کفش‌های خود را برای استراحت پاهایتان درآورید.

* حتی در اتاق هم پابرهنه راه نروید. یک خار کوچک داخل فرش، تکه نان خشک شده و هر چیز دیگری می‌تواند، خیلی آسان باعث زخم شدن پای شما شود.

* از نزدیک کردن پای خود به آتش، بخاری، شوفاژ و هر وسیله گرمایی دیگر خودداری کنید. از کیسه آب گرم برای گرم کردن پاهایتان استفاده نکنید.

* در صورت سردی پاها، جوراب پوشیده، پاهایتان را در معرض حرارت مستقیم آتش یا بخاری قرار ندهید.

* بر روی سطوح داغ مانند شن‌های ساحل یا سیمان کنار استخر شنا با پای برهنه راه نروید.

* در صورت وجود یک ضایعه جدید (قرمزی، تورم، درد پا یا هرگونه زخم یا تاول) فوری پزشک خود را آگاه کنید و تا زمان معاینه، پاهای خود را استراحت دهید.

* از پوشیدن بیش از یک جفت جوراب اجتناب کنید، این کار می‌تواند باعث ایجاد تاول در پای شما شود.

* اگر ناخن‌های شما خیلی ضخیم هستند یا رنگ آنها زرد یا سیاه شده، درباره نوع درمان با پزشک و یا پرستار مشورت کنید.

* در صورت وجود هرگونه تغییر شکل پا یا بدفرمی در انگشتان پا از کفش‌های مخصوص که توسط متخصص برای شما تجویز می‌شود، استفاده کنید.

*هنگام نشستن به مدت طولانی روی صندلی یا در حال درازکش، از قرار دادن ساق پاها روی همدیگر اجتناب کنید، زیرا این عمل موجب ایجاد فشار روی عروق خونی و اعصاب پاها شده و منجر به اختلال جریان خون در اندام‌ها می‌شود.

*موقع نشستن، پاها را بالا نگه دارید. گذاشتن زیرپایی در زیر پاها می‌تواند کمک کننده باشد.

*به خاطر داشته باشید که بیشترین قطع عضوها با یک زخم ساده شروع می‌شود.