یادداشت: دکتر محمد زکریا پزشکی / پیشگیری اجتماعی و درمان اجتماعی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو به چه معناست؟

عوامل اجتماعی موثر بر سلامت نقش اساسی در بروز و شیوع بیماری دیابت نوع دو و پیش آگهی مبتلایان به این بیماری دارد. در کشور ما مشابه با خیلی از کشورهای درحال توسعه، میزان بروز دیابت نوع دو در حال افزایش و سن بروز در حال کاهش است. عوامل اجتماعی موثر بر سلامت یکی از علل اصلی این دو معضل بزرگ یعنی افزایش بروز و کاهش سن بروز می باشد. در صورت عدم کنترل اپیدمی دیابت نوع دو در ایران، در سال‌های آینده، هزینه‌های بسیار سنگینی بر نظام ارائه خدمات پزشکی بویژه خدمات بیمارستانی تحمیل خواهد شد.

از بین عوامل اجتماعی موثر بر بروز و شیوع دیابت، سه عامل زیر بسیار مهم هستند:

1- سیاست‌های حمل و نقل دیابتوژن: این سیاست ها با ایجاد آلودگی هوا و کم تحرکی در شهروندان، نه تنها در ایجاد دیابت بلکه در تشدید بیماری در مبتلایان نقش اساسی دارند. مطالعات متعدد نقش ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای آلوده در بروز دیابت نوع دو را نشان داده است.

2- نا امنی غذایی: خوردن میوه و سبزی و غلات کامل و برخی دیگر از مواد مغذی به مقدار کافی، نقش قابل توجهی در پیشگیری از دیابت و درمان مبتلایان به دیابت دارد. امنیت غذایی در سلامتی آنقدر مهم است که یکی از شوراهای عالی نهاد ریاست جمهوری در ایران شورای عالی سلامت و امنیت غذایی می باشد.

3- فقر و سایر استرس های اجتماعی: پایین بودن درآمد والدین با بروز دیابت نوع دو در سنین کودکی و نوجوانی ارتباط دارد. انواع استرس های اجتماعی شامل تبعیض و اختلاف طبقاتی بیش از حد، هم در بروز و هم در پیشرفت دیابت نوع دو در همه گروه‌های سنی بزرگسالان، نقش اساسی دارد.

برای پیشگیری اجتماعی از بروز دیابت نوع دو و درمان اجتماعی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو، مثلث سیاست سلامت باید فعال شود. مثلث سیاست سلامت شامل شهروندان، سیاست مداران و متخصصان می‌باشد. این مثلث در راستای سیاست‌های کلی سلامت و سیاست‌های کلی تامین اجتماعی و با بکارگیری تفکر سیستم ها/ علم سیستم ها و با تعامل سازنده با یکدیگر می تواند رویکرد اجتماعی به پیشگیری و درمان دیابت را در ایران به جلو ببرد. باید در نظر داشت که بدون بکارگیری تفکر سیستم ها/ علم سیستم ها، احتمال موفقیت مثلث سلامت بسیار پایین است چون عوامل اجتماعی موثر بر پیشگیری و درمان دیابت ریشه در تعامل بین سیستم های پیچیده متعدد دارند و بدون به تصویر کشیدن بخش هایی از این سیستم های پیچیده با رسم نمودار های حلقه های بازخورد عِلّی (Casual Loop Diagrams) نمی توان سیاست های کاهنده بروز دیابت و سیاست های درمان کننده دیابت نوع دو را شناسایی و طراحی کرد. توانمند شدن شهروندان بسیار مهم است چون مسئولیت اصلی در مثلث سیاست سلامت با شهروندان می باشد.

پیشگیری اجتماعی از دیابت نوع دو

سطح کلان : در راستای اجرای سیاست های کلی سلامت کشور و سیاست های کلی تامین اجتماعی، سیاست های دیابتوژن باید تغییر کند. مثلا در حیطه سیاست های حمل و نقل ، سیاست هایی که منجر به افزایش  آلودگی هوا و کاهش تحرک شهروندان می شود باید شناسایی شوند.‌

سطح خرد : در سطح خرد،  بهورزان و مراقبین سلامت شاغل در نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور می توانند شرح حال اجتماعی کاملی از افرادی که عوامل خطر بیولوژیک و رفتاری دیابت نوع دو را دارند، بگیرند تا آنهایی را که شرایط زندگی ناسالم دارند شناسایی نمایند. سپس با کمک تشکل های مردمی، با بهبود شرایط زندگی ناسالم آنان، احتمال بروز دیابت نوع دو را کاهش دهند.‌

درمان اجتماعی دیابت نوع دو

در سطح کلان : رئیس کل سازمان جهانی بهداشت همواره تاکید می کنند که سلامتی همان انتخاب های سیاسی هست که سیاستمداران کشورها انجام می دهند. انتخاب های سیاسی متعددی توسط سیاستمداران می تواند منجر به درمان اجتماعی دیابت نوع دو شود. مثلا در راستای اجرای سیاست های کلی سلامت و سیاست های کلی تامین اجتماعی، بهبود وضعیت معیشت خانواده ها بویژه بازنشستگان نقش اساسی در درمان غیر کلینیکی و غیر بیمارستانی ( درمان اجتماعی) بیماران دیابت  نوع دو دارد.

در سطح خرد : تشکیل گروه های خودیاری(Self help groups ) با رویکرد اجتماعی برای همه بیماران دیابت نوع دو کشور با نظارت وزارت بهداشت و با همکاری تشکل های مردم نهاد تاثیر قابل توجهی در کاستن از سرعت پیشرفت دیابت و بهبود پیش آگهی بیماران دارد بطوریکه در برخی از بیماران ممکن است منجر به خاموشی بیماری گردد و در بسیاری از بیماران دوز داروهای مصرفی می تواند کاهش یابد.

یادداشت- دکتر محمد زکریا پزشکی عضو کارگروه پاسخگویی اجتماعی و عدالت آموزشی معاونت آموزشی وزارت بهداشت، عضو کار گروه سلامت اجتماعی فرهنگستان علوم پزشکی و عضو انجمن های علمی پزشکی اجتماعی، جامعه شناسی و جمعیت شناسی ایران