یادداشت: بهبود خودمراقبتی بیماران دیابتی/ دلایل مقاومت به مصرف دارو و پایبندی به درمان چیست؟

یادداشت: دکتر فرشید رضایی- مدیر دفتر آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران:

مفهوم خودمراقبتی به معنای توانمند بودن یک فرد برای انجام اقدامات پیشگیرانه و درمانی خود زمانی که دسترسی به نظام سلامت ندارد یا به دلایلی نمی‌خواهد مراجعه کند، موضوع مهمی است که با آموزش‌هایی که در مراکز بهداشتی انجام می‌شود بیماران توانمند می‌شوند و برای انجام دادن آن، توصیه می‌کنیم تمامی بیماران از جمله دیابتی‌ها، به مراکز بهداشتی مراجعه کنند و آموزش‌های لازم را از همکاران ما دریافت کنند.

بیماری دیابت یک بیماری مزمن است که فرد بعد از ابتلای به آن، مدت ها و یا شاید برای تمام عمر نیاز به مصرف دارو پیدا کند. بعضی از موارد دیابت با سبک زندگی سالم، با فعالیت‌های بدنی و تنظیم کردن رژیم غذایی مناسب قابل کنترل هستند و ممکن است به دارو نیاز نداشته باشند. بعضی از مواردی که نیاز به دارو دارند با سبک زندگی سالم،ممکن است  نیاز به داروی آن‌ها کمتر شود و کنترل راحت تری بر بیماری خود داشته باشند.

اما چطور به این بیماران آموزش بدهیم که سبک زندگی سالم را رعایت کنند؟

در برنامه های بهداشتی کشور  یکی از موضوعاتی که در مراکز بهداشت انجام می‌شود، آموزش سفیران سلامت خانوار است. اگر  بیمار دیابتی قابلیت خواندن و نوشتن (توانایی خواندن و نوشتن) را داشته باشد، می‌تواند به عنوان سفیر سلامت خانواده خود، وارد برنامه های آموزشی سفیران شود. اگر  فرد دیابتی، توانایی خواندن و نوشتن و یادگیری را به دلایل ذهنی یا کهولت سن نداشته باشد، یک نفر از افراد خانواده او می‌تواند به عنوان سفیر سلامت خانواده در مورد مشکلات مختلف سلامتی که محتمل است در زندگی با آن رو به رو شوند، اموزش ببیند.

راه دیگر، پزشکان و مراقبین سلامتی هستند که در مراکز و پایگاه های بهداشتی حضور دارند. پزشک به عنوان قابل اعتمادترین فردی که در موضوع درمان می‌تواند به بیمار توصیه‌های بهداشتی را بگوید، باید برای بیمار وقت بگذارد و در مورد سوالاتی که بیمار در ذهن خود دارد پاسخ دهد. سوالات مختلفی که ممکن است یک بیمار دیابتی با آن برخورد داشته باشد شامل موارد زیر باشد:

– داروهایم را هر چند ساعت یک بار باید بخورم ؟

– آیا داروها ی دیابتی با بقیه داروهای من تداخل دارند؟

– آیا رژیم غذایی خاصی را باید رعایت کنم یا می‌توانم از همه ی وعده های غذایی که دیگران استفاده می‌کنند بهره ببرم ؟

– چه مقدار ورزش کنم ؟

– چه نوع ورزش هایی برای من بهتر هستند ؟

– چه داروهای دیگری ممکن است به من غیر از دارو های دیابت کمک کند ؟

– آیا لازم است داروهای گیاهی در کنار داروهای تجویزی پزشک مصرف کنم یا نه ؟

پزشک و مراقب سلامت باید بتواند برنامه ورزشی و سبک زندگی مناسب را برای بیمارشان تهیه کند و طبق برنامه منظم، به وی در تغییر رفتارهای غیر بهداشتی به سمت رفتارهای سالم کمک کنند.

مقاومت به مصرف دارو و تبعیت از درمان

پزشک باید با سوالاتی که از بیمار خود میپرسد علت نگرش منفی به داروها را متوجه شود. گاهی اوقات بیماران اساسا با خوردن دارو و نه فقط با داروی دیابت احساس نگرانی می‌کنند. پس داروی جدید را هم مصرف نمی‌کنند .

گاهی اوقات افراد داروهای غیر دیابتی مصرف می‌کنند اما نسبت به داروهای دیابت احساس نگرانی دارند که:

– آیا دارو باعث افت قند خون من می‌شود ؟

– آیا من به این داروها معتاد خواهم شد ؟

– آیا این داروها عوارض جانبی دارند؟

پزشک با توضیح دادن میتواند دغدغه این افراد را کم کند. گاهی اوقات فرد از تزریق انسولین و خود سوزن میترسد که آن هم با مشورت پزشک و وقت گذاشتن برای بیمار قابل رفع است. برخی مواقع فرد داستان هایی را از افراد شنیده است که آن داروها را مصرف می‌کردند و دچار مشکل شده اند و احساس منفی آن‌ها به فرد منتقل شده است. در صورت لزوم، پزشکان می‌توانند از مشاوره های روانشناسی موجود در مراکز بهداشتی برای کاهش استرس بیماران به طور رایگان استفاده کند.

در مورد تزریق، بعضی از افراد از نحوه تزریق اطلاعی ندارند و از سوزن زدن به بدن خود و انسولین می‌ترسند که آموزش بر روی ملاژ یا عروسک های آموزشی و استفاده از فیلم های آموزشی می‌تواند به آرامش بیماران برای تزریق کمک کند.